Kornel Makuszyński

Ur.8 stycznia 1884 w Stryju,zm.31 lipca 1953 w Zakopanem polski prozaik,poeta,felietonista,krytyk teatralny i publicysta,członek Polskiej Akademii Literatury.Przed II wojną światową był jednym z najpoczytniejszych,najbardziej popularnych i najbardziej płodnych literacko polskich pisarzy.

Życiorys

Urodził się 8 stycznia 1884 w Stryju,na terenie Austro-Węgier.Był jedynym synem,a siódmym z kolei dzieckiem Julii z Ogonowskich i Edwarda Makuszyńskiego,emerytowanego podówczas pułkownika wojsk austriackich,pisarza gminnego kancelarii urzędu w Brzozowie koło Krosna,urzędnika galicyjskiego.Ojciec osierocił rodzinę,gdy Kornel miał 10 lat.Przez dwa lata Kornel pozostał jeszcze w Stryju,skończył tam pierwszą klasę gimnazjalną,zarabiał na swoje utrzymanie korepetycjami.Potem przeniósł się do Przemyśla,gdzie mieszkał u swych krewnych i kończył drugą klasę gimnazjalną.W latach 1898-1903 uczęszczał do IV Gimnazjum im.Jana Długosza we Lwowie.Wynajmował skromną kwaterę u lwowskiego asenizatora i hycla Siegla na Kleparowie.W wieku 14 lat zaczął pisać wiersze.Ich pierwszym recenzentem w cukierni na Skarbkowskiej 11 był Leopold Staff.Pierwsze wiersze opublikował w lwowskim dzienniku„Słowo Polskie”,mając 16 lat.Od 1904 r.był członkiem redakcji tego dziennika i recenzentem teatralnym.Studiował polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.Podróżował do Włoch(z Janem Kasprowiczem,Staffem i Władysławem Orkanem).Należał do Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Literatów i Artystów Polskich we Lwowie,w ramach którego w 1907 r.został członkiem wydziału.W 1908-1910 kontynuował studia romanistyczne na Sorbonie w Paryżu.W 1910 roku poznał we Lwowie studentkę Uniwersytetu Lwowskiego Emilię Bażeńską,która zaprosiła go do Burbiszek na Litwie,majątku swego brata Michała Bażeńskiego(z rodu szlacheckiego von Baysen-Bażeński).Makuszyński poznał okolicę,dwór i dobrze utrzymany majątek.Po roku narzeczeństwa w 1911 r.Emilia i Kornel pobrali się w Warszawie.Ze swoim licznym rodzeństwem,pozostawionym w Stryju,nie utrzymywał kontaktów.Makuszyński w latach 1913-1914 mieszkał w Burbiszkach.Rozkochany w architekturze zakopiańskiej,przywiózł nawet spod Tatr domek i postawił go w parku dworskim.Tutaj zastała go I wojna światowa,jako wrogiego Rosji obywatela austriackiego aresztowano go i internowano wraz z żoną w głębi Rosji.We wrześniu 1914 r.Makuszyńscy wyjechali do Kostromy.Dzięki staraniom szwagra Michała Bażeńskiego,a także pomocy aktorów Stanisławy Wysockiej i Juliusza Osterwy,zwolniono ich z internowania i pozwolono w 1915 r.zamieszkać w Kijowie,gdzie pisarz został prezesem Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich oraz kierownikiem literackim Teatru Polskiego.Po zakończeniu wojny w 1918 roku Makuszyńscy wrócili do Polski i zamieszkali w Warszawie.Właśnie w Warszawie bardzo dynamicznie rozwinęła się jego literacka kariera.Kilka miesięcy w roku spędzali w Zakopanem.W latach 1922-1925 Makuszyńscy bywali w Burbiszkach, ponieważ Emilia miała w sąsiedztwie folwark Pojule,który dzierżawił,a później kupił brat Michał.Emilia zmarła w 1926 roku na gruźlicę.Pochowano ją na Powązkach obok grobu Władysława Stanisława Reymonta,jej przyjaciela.Po śmierci żony Kornel Makuszyński zerwał związki z Litwą,nigdy więcej już tam nie pojechał.30 sierpnia 1927 Makuszyński ożenił się powtórnie ze śpiewaczką Janiną Gluzińską(córką profesora medycyny Uniwersytetu Lwowskiego Antoniego Gluzińskiego).W marcu 1931 r.zostało mu przyznane honorowe obywatelstwo Zakopanego.Był osobą towarzyską oraz zamożną;zbierał dzieła sztuki.Na początku czerwca 1937 r.został członkiem Polskiej Akademii Literatury.W latach 1935-1944 mieszkał w Domu Spółki Terenowej Budowy Tanich Mieszkań przy ul.Grottgera 7/9/9A.Po wybuchu II wojny światowej,podczas oblężenia Warszawy w 1939 r.niemiecka bomba trafiła w budynek,w którym mieszkał i zniszczyła jego rękopisy oraz zbiory sztuki.Sam Makuszyński ocalał cudem,jednak stracił wszystko między innymi rękopis"Drugich wakacji szatana"planowanego na wydanie w grudniu 1939 r.Okupację niemiecką przeżył w Warszawie,podczas powstania warszawskiego współpracował z prasą powstańczą,potem przez obóz w Pruszkowie dotarł do Krakowa i w listopadzie 1944 r.zamieszkał na stałe w Zakopanem.Po 1945 r.objęty został zakazem publikacji i poddany szykanom,co jak sam sądził związane było ze sprawą jego przyjęcia w 1937 roku do PAL(na miejsce usuniętego w atmosferze skandalu,po oskarżeniach o plagiat Wincentego Rzymowskiego,który bezpośrednio po wojnie pełnił funkcję ministra kultury).W 1948 r.został zadekretowany w polskiej literaturze socrealizm.Makuszyńskiemu udało się już wydać tylko jedną nową książkę"List z tamtego świata",jedynie dzięki istnieniu ostatnich prywatnych wydawnictw.W Zakopanem żył w zapomnieniu;był jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci minionej,wrogiej epoki dwudziestolecia międzywojennego.Zajmował niewielkie mieszkanie i żył niedostatnio;żona udzielała lekcji muzyki.Człowiek sukcesu,jeden z najweselszych i najbardziej optymistycznych pisarzy dwudziestolecia międzywojennego zderzył się z nową,nieprzyjazną rzeczywistością.Był odsuwany,ponieważ jak twierdzili ówcześni prominenci miał,lub mógł mieć zły wpływ na powojenną młodzież.Zmarł 31 lipca 1953.Został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.W mieście tym znajduje się też jego muzeum.Kornel Makuszyński jest patronem wielu szkół.Od 1994 r.przyznawana jest Nagroda Literacka im.Kornela Makuszyńskiego.

Twórczość

Ważniejsze prace

• 1908 r."Połów gwiazd"zbiór wierszy,pierwsza wydana książka
• 1910 r."W kalejdoskopie"
• 1910 r."Romantyczne historie"
• 1910 r."Rzeczy wesołe"("Anioł","Rajska opowieść","Twórcy","Frazes","Filantropia","Miss Śmierć","Stary mąż","Ludzie tragiczni","Kobieta z sercem")zbiór humoresek
• 1910 r."Dusze z papieru"zbiór felietonów obrazujących dorobek artystyczny teatru lwowskiego za przeciąg lat kilku
• 1911 r."Zabawa w szczęście"
• 1912 r."Szewc Kopytko i kaczor Kwak"
• 1913 r."Awantury arabskie"("Ósma podróż żeglarza Sindbada","O szlachetnej dziewicy i koniu","Morderstwo Harun ar Raszyda","Hassan i jego pięć żon","Mędrzec zza morza")zbiór 5 opowiadań humorystycznych,czerpiących pełnymi garściami z legend i baśni Bliskiego Wschodu
• 1914 r."Straszliwe przygody"
• 1915 r."Perły i wieprze"powieść humorystyczna
• 1916 r."Bardzo dziwne bajki"("Bajka o królewnie Marysi,o czarnym łabędziu i o lodowej górze","Szewc Kopytko i kaczor Kwak","O tym jak krawiec Niteczka został królem","Dzielny Janek i jego pies")
• 1917 r."Po mlecznej drodze"
• 1919 r."Piosenki żołnierskie"
• 1919 r."Słońce w herbie"
• 1925 r."Bezgrzeszne lata"wspomnieniowa powieść autobiograficzna
• 1925 r."Wycinanki"zbiór felietonów
• 1927 r."Ponure Igraszki"nakład Gebethner i Wolffa,nie wydana po wojnie
• 1928 r."Król Azis"opowiadanie
• 1928 r."O dwóch takich,co ukradli księżyc"powieść dla młodzieży;na jej podstawie nakręcono film fabularny i serial animowany
• 1929 r."Listy zebrane"
• 1930 r."Przyjaciel wesołego diabła"powieść dla młodzieży;na jej podstawie nakręcono dwa filmy i serial telewizyjny
• 1932 r."Panna z mokrą głową"powieść dla młodzieży;na jej podstawie nakręcono film i serial telewizyjny
• 1933 r."Skrzydlaty chłopiec"powieść dla młodzieży
• 1933 r."Mały chłopiec"
• 1934 r."Uśmiech Lwowa"
• 1935 r."Wyprawa pod psem"powieść dla młodzieży
• 1935 r."Wielka Brama"powieść dla młodzieży
• 1936 r."Złamany miecz"
• 1937 r."Awantura o Basię"powieść dla młodzieży;na jej podstawie nakręcono dwa filmy i serial
• 1937 r."Nowe bajki tego roku"
• 1937 r."Szatan z siódmej klasy"powieść dla młodzieży;na jej podstawie nakręcono dwa filmy i serial telewizyjny
• 1939 r."Za króla Piasta Polska wyrasta"
• 1939 r."Kartki z kalendarza"zbiór felietonów
• 1946 r."List z tamtego świata"powieść dla młodzieży
• 1957 r."Szaleństwa panny Ewy"powieść dla młodzieży napisana w 1940 r.na jej podstawie nakręcono film kinowy i serial telewizyjny

Inne prace

• "Ballada o św.Jerzym"
• "Człowiek znaleziony nocą"
• "Dziewięć kochanek kawalera Dorna"opowiadanie
• "Moje listy"
• "Narodziny serca"
• "O duchach,diabłach i kobietach"
• "Orlice"
• "Pieśń o Ojczyźnie"
• "Radosne i smutne"
• "Romantyczne i dziwne powieści"
• "Śmieszni ludzie"
• "Ze środy na piątek"
• "Żywot Pani"
• "Fatalna szpilka"
• "Legenda o św.Jerzym"
• "Liryki"
• "Listy zakopiańskie"
• "Listy ze Lwowa"
• "O tym,jak krawiec Niteczka został królem"
• "Poezje"
• "Poezje wybrane"
• "Smętne ballady"
• "Śpiewający diabeł"
• "Wesoły zwierzyniec"
• "Drugie wakacje Szatana"(zaginiona książka,której wydanie planowano na grudzień 1939 roku)

Razem z Marianem Walentynowiczem

• 1933 r."120 przygód Koziołka Matołka"(120,bo jest 120 obrazków,a pod każdym czterowierszowa zwrotka ośmiozgłoskowcem)
• 1933 r."Druga księga przygód Koziołka Matołka"
• 1934 r."Trzecia księga przygód Koziołka Matołka"
• 1934 r."Czwarta księga przygód Koziołka Matołka"
• 1935 r."Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki"
• 1936 r."Fiki-Miki dalsze dzieje,kto to czyta,ten się śmieje"
• 1937 r."O wawelskim smoku"
• 1938 r."Wanda leży w Naszej ziemi"
• 1938 r."Na nic płacze,na nic krzyki,koniec przygód Fiki-Miki"
• 1960 r."Legendy krakowskie"(łączne wydanie"O wawelskim smoku i Wandzie")
• 1964 r.Wydanie łączne"Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki"(zawierające"Fiki-Miki dalsze dzieje..."oraz"Na nic płacze,na nic krzyki...")
• 1969 r.Wydanie łączne"Przygody Koziołka Matołka"

Odznaczenia i nagrody

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski(1938 r.)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Wawrzyn Akademicki
• Kawaler Orderu Legii Honorowej(1936 r.Francja za zasługi na polu działalności literackiej)
• Komandor Orderu Korony(Włochy)
• Komandor Orderu Korony(Rumunia)

Nagrody i wyróżnienia

• Członkostwo Polskiej Akademii Literatury
• Państwowa Nagroda Literacka(1926 r.)